زانتان گام (Xanthan Gum)

مقدمه:  زانتان گام یک صمغ و پلی ساکاریدی است که توسط میکروب ها تخمیر میشود. یک پلیمر طبیعی حاصل تخمیر گلوکز و لاکتوز است. در داروسازی به عنوان پلاستیک غیرحقیقی کاربرد تثبیت و ویسکوز کننده و حجم دهنده دارد.*

فرمول شیمیایی: C35 H49 O29

اسامی تجاری: corn sugar gum – E415 – xantural – grindsted – keldent – keltrol 

خواص ظاهری: سفید رنگ، بدون بو و پودری با ذرات ریز و جریان پذیری خوب

میزان محلولیت در حلال های مختلف

خصوصیات فیزیکی و شیمیایی:

·       نقطه ذوب: 270 درجه

·       وزن مولکولی: 10⁶

·       دانسیته: g/cm31.6-1.4

·       Flash point:   جامد غیر قابل اشتعال  

·       ویسکوزیته: 1200 تا 1600 mPas

موارد مصرف و مقدار مصرف( در داروسازی و آرایشی بهداشتی و صنایع غذایی):

 صمغ زانتان در فرمولاسیون های دارویی خوراکی و موضعی، لوازم آرایشی و غذاها به عنوان عامل تعلیق کننده و تثبیت کننده استفاده می شود. غیر سمی است 
 و با اکثر مواد دارویی دیگر سازگار است، و دارای خواص پایداری و ویسکوزیته خوبی در محدوده وسیعی از pH و دما است. ژل های صمغ زانتان رفتار 
شبه پلاستیکی نشان می دهند. ویسکوزیته بلافاصله با کم شدن تنش برشی به حالت عادی باز می گردد.

صمغ زانتان به عنوان یک عامل سوسپانسیون کننده برای سوسپانسیون های خشک و با رهش پایداراستفاده شده است. همچنین برای تولید ماتریکس های
 پرس مستقیم استفاده شده است که درجه بالایی از تورم را به دلیل جذب آب و مقدار کمی فرسایش نشان می دهد. 

 در قرص ها، صمغ زانتان به عنوان بایندر استفاده شده است،  و در ترکیب با گلوکومانان، به عنوان یک ماده کمکی برای تحویل کنترل شده
 دارو به کولون استفاده می شود. صمغ زانتان همچنین با صمغ گوار برای توسعه یک سیستم انتقال داروی شناور(floating tablet) استفاده شده است.
 همچنین به صمغ کربوکسی متیل زانتان سدیم مشتق شده و با یون های آلومینیوم برای تهیه ریزذرات به عنوان حاملی برای دارورسانی
 پروتئین استفاده شده است )

صمغ زانتان در یک شکل دارویی مایع چشمی به همراه با موسین جهت حفظ طولانی مدت شکل دارویی در ناحیه پیش قرنیه استفاده می شود. 

سمیت و عوارض: به طور کلی در غلظتی که به عنوان یک مکمل دارویی استفاده می شود غیر سمی و غیر تحریک کننده در نظر گرفته می شود.

میزان مصرف روزانه قابل قبول تخمینی برای صمغ زانتان توسط WHO تا 10 میلی گرم بر کیلوگرم وزن بدن تعیین شده است.

هیچ گونه سوزش چشم یا پوست در خرگوش مشاهده نشده است و هیچ حساسیت پوستی در خوکچه هندی به دنبال مواجهه با پوست مشاهده نشده است. 
در مطالعات تغذیه طولانی مدت با موش ها (تا 1000 میلی گرم بر کیلوگرم در روز) و سگ ها (تا 1000 میلی گرم بر کیلوگرم در روز) هیچ عوارض جانبی
 مشاهده نشد. هیچ عارضه جانبی در یک مطالعه تولید مثل سه نسل با موش‌ها (تا mg/kg/day 500) مشاهده نشد. 

ناسازگاری:  صمغ زانتان یک ماده آنیونی است و معمولاً با سورفکتانت‌ها، پلیمرها یا مواد نگهدارنده کاتیونی سازگار نیست، زیرا رسوب می‌دهد. سورفکتانت های آنیونی و آمفوتریک در غلظت های بالاتر از 15 درصد وزنی بر وزن باعث رسوب صمغ زانتان از محلول می شوند.

در شرایط بسیار قلیایی، یون های فلزی چند ظرفیتی مانند کلسیم باعث ایجاد ژل یا رسوب می شوند. این ممکن است با افزودن یک جداکننده گلوکوهپتونات مهار شود. وجود سطوح پایین بورات ها (<300ppm) نیز می تواند باعث ژل شدن شود. ممکن است با افزایش غلظت یون بور یا کاهش pH فرمولاسیون به کمتر از pH 5 از این امر جلوگیری شود. افزودن اتیلن گلیکول، سوربیتول یا مانیتول نیز ممکن است از این ژل شدن جلوگیری کند.

صمغ زانتان با اکثر عوامل مصنوعی و طبیعی افزایش دهنده ویسکوزیته، بسیاری از اسیدهای معدنی قوی و تا 30 درصد نمک های معدنی سازگار است.
 اگر قرار باشد  با مشتقات سلولز ترکیب شود، باید از صمغ زانتان عاری از سلولاز برای جلوگیری از پلیمریزاسیون مشتق سلولز استفاده شود. 
محلول‌های صمغ زانتان در حضور تا 60 درصد حلال‌های آلی قابل امتزاج با آب مانند استون، متانول، اتانول یا پروپان دیول پایدار هستند. 
با این حال، بالاتر از این غلظت، رسوب یا ژل شدن رخ می دهد.

ویسکوزیته محلول های صمغ زانتان در حضور برخی از مواد مانند سراتونیا، صمغ گوار و سیلیکات آلومینیوم منیزیم 
به طور قابل توجهی افزایش می یابد یا ژل شدن رخ می دهد. 

صمغ زانتان با عوامل اکسید کننده، برخی از پوشش های فیلم قرص، سدیم کربوکسی متیل سلولز، ژل هیدروکسید آلومینیوم
 خشک شده، و برخی مواد فعال مانند آمی تریپتیلین، تاموکسیفن و وراپامیل ناسازگار است.

نکات مهم در حین کار  و مصرف این ماده: احتیاط های نرمال و پایه همچنین محافظت از چشم و دستکش لازم است.

شرایط نگهداری: صمغ زانتان ماده ای پایدار است. محلول های آبی در محدوده وسیعی از pH پایدار هستند، اگرچه حداکثر پایداری آنها را در pH 4-10 و دماهای 10-608 درجه سانتیگراد نشان می دهند. محلول‌های صمغ زانتان با غلظت کمتر از 1% وزنی ممکن است تحت تأثیر دمای بالاتر از محیط قرار گیرند: برای مثال، ویسکوزیته کاهش می‌یابد. صمغ زانتان همان خواص ویسکوز کننده، تثبیت کننده و معلق کننده را در طول نگهداری طولانی مدت در دماهای بالا دارد که در شرایط محیطی انجام می دهد. علاوه بر این، پایداری عالی در انجماد و ذوب را تضمین می کند. محلول ها در حضور آنزیم ها، نمک ها، اسیدها و بازها نیز پایدار هستند.

ویسکوزیته آن معمولا تحت تأثیر سطوح بالای نمک قرار نمی‌گیرد.

مواد بالکی باید در ظرفی در بسته و در جای خشک و خنک نگهداری شود.

منابع: کتاب handbook of pharmaceutical excipient

*ویکی پدیا